ACILI KUŞAKTAN BİR BİLİM ADAMI: MUZAFFER ŞERİF BAŞOĞLU-Cavlı Çulfaz

Related Articles

Aldatıldık ey halkım

11 Nisan 2024

Toplumsallık illüzyonları

30 Mart 2024

Lenin’in ulusal soruna, “liberal” dönüşü-Çeviri- Etienne Balıbar

27 Mart 2024

Bundan otuz yıl önce Profesör Sadun Aren’in çıkardığı Marksizm ve Gelecek dergisinde yazdığım Zamanın Ruhuna Uygun Bir Paradigma başlıklı yazımda şöyle demiştim: “Anımsanacak olursa, Lenin halkın nabzını tut, ruh halini anla diyor, tarihsel materyalizmin iki temel dalından biri olan sosyolojinin önemini vurguluyordu. Ancak Lenin’i izleyen dönemde insan etmeni önemsenmediği için, halkın nabzının  nasıl attığı görmezden gelindi. Toplumsal ruh halini ölçmenin önemli araçlarından biri haline gelecek olan kamuoyu araştırmaları sosyalist ülkelerde değil, Batı’da başladı. 1920’li yılların sonunda sosyoloji “sahte burjuva bilimi” ilan edildi. Bundan ötürü, bugün geri dönüp baktığımızda, dünya sosyoloji sözlüğündeki kavram ve kategorilerin hemen hepsinin Batı’daki bilim adamları tarafından geliştirildiğini görüyoruz. Örneğin sosyal statü, sosyal rol, sosyal hareketlilik, elit gibi kavramlar bunlar arasındadır. Belki tarihin acı bir alayı gibi gözükecek ama sosyalizmin anayurdunda böyle olurken, alçakgönüllük sınırlarını aşmadan kendi onur hanemize yazalım,  Türkiye Komünist Partisi kökenli bir bilimadamı, Muzaffer Şerif Başoğlu, araştırmaları ve yeni kavramlarıyla Birleşik Amerika’da sosyolojinin akrabası sosyal psikoloji biliminin kurulup gelişmesine katkıda bulunuyordu.”

Muzaffer Şerif Başoğlu 29 Temmuz 1906’da Ödemiş’te doğdu. 16 Ekim 1988’de ABD’de,  Alaska’da öldü. Zengin bir ailenin beş çocuğundan biriydi. İlkokulu Ödemiş’te okudu. İzmir Amerikan Kolejinde orta öğrenimini tamamladı. 1926 yılında üniversiteyi bitirdi. 1928’de İstanbul Üniversitesinde yüksek lisans eğitimini tamamladı. Çocukluğu Balkan savaşı, Birinci Dünya Savaşı, Ermeni tehciri, Yunan işgali, İzmir’in kurtuluşu ve Ulusal Kurtuluş Savaşı’nı yaşayarak geçti. İnsan grupları arasındaki karmaşık ilişkileri çözmeye, 1919’da İzmir Yunan işgali altındayken, süngülenmekten bir Yunan askerinin merhameti sayesinde bir mucize eseri kurtulunca karar verdiği söylenir. Yanındaki adamı öldüren Yunanlı asker, sırası gelen bu on üç yaşındaki çocuğa dokunmayarak arkasını dönüp gitmiştir. (R.J.Trotter,  Muzafer Sherif: a life of conflict and goals. Psychology Today. Eylül 1985, Sayı 19, s. 54).

 

Şerif, 1928’de İstanbul’a, Darülfünun’a gelir. Dönemin başta gelen aydınlarından  Ziya Gökalp’in görüşlerine yakınlık duyar. Ulusal bir yarışmada birinci olarak kazandığı bursla ABD’ye gider. O sıralar Amerika 1929 Büyük Buhranıyla sarsılmaktadır. Şerif Amerikan soluyla tanışır. Fransa, İsviçre ve Almanya’ya uzanan bir akademik tura çıkar. Berlin Üniversitesi’nde dersleri izlediği aylarda Almanya Nazi iktidarına doğru kaymaktadır. Gösteriler, yürüyüşler ve siyasi çalkantılarla Almanya’nın nazizme yönelişine gözleriyle tanıklık eder.

Şerif, Harvard Üniversitesinde tanınmış psikoloji uzmanı Gordon Allport’un (1897-1967) rehberliğinde Master derecesini aldı. Gordon Allport 1919’da 22 yaşındayken bir yıl İstanbul Robert Kolej’de ekonomi ve felsefe hocalığı yapmıştı. Allport, daha sonra ABD’de psikoloji biliminin ilerlemesine önemli katkılarda bulundu. Allport’un insan kişiliğinde mizaç ve karakterin; davranış, düşünce ve duygu üzerindeki etkileri, içe dönük ve dışa dönük karakter özellikleri konusunda önemli katkıları olmuştur.

https://en.wikipedia.org/wiki/Gordon_Allport

Muzaffer Şerif 1933’te doktorasını yapmak için Harvard’a geri döndü ve Hadley Cantril ile Gordon Allport’un radyo psikolojisi konusundaki çalışmalarına (1935) katkıda bulundu. Sloganlar psikolojisi konusundaki görüşlerini geliştirdi. O dönem ABD’de Roosevelt’in ekonomik buhrana karşı Yeniden Yapılanma (New Deal) ve Komünist Enternasyonal’in sosyal demokrat partilerle birlikte dünya çapında anti-faşist cephe oluşturma girişimlerine denk düşer. Bu gelişmeler Behice Boran da içinde ABD’deki Türk aydınları arasında,  özellikle akademik çevrelerde komünist düşüncelere yönelik elverişli bir ortam oluşturdu. (Gökhan Atılgan, Behice Boran: Öğretim üyesi, siyasetçi, kuramcı, Yordam Yayınları, 2009) Muzaffer Şerif,  bireyciliğe karşı kollektivizmi savunan John Dewey’den ve Social Frontier dergisindeki yazılardan etkilendi ve Türkiye’ye dönüşünden sonra bu görüşleri savunmaya başladı. Şerif, daha sonra hocası Gordon Allport ile hem düşünsel hem de bireysel olarak anlaşamayınca Harvard’dan ayrıldı ve Algılamada Bazı Toplumsal Etmenler konulu doktora tezini Gardner Murphy’in denetiminde Columbia Üniversitesinde tamamladı. Kafasını meşgul eden başlıca düşünce şuydu: Sosyal normların, dizge ve kuralların ya da koordinatlar sisteminin psikolojik temeli nedir ve bu sistem nasıl işler? Şerif’in Sosyal Normların Psikolojisi başlıklı tezi yayımlanınca ABD’de büyük yankı uyandırdı. (Harper Yayınevi, 1936)

Şerif, doktorasını tamamladıktan sonra Türkiye’ye döndü. Gizlilik koşulları altındaki Türkiye Komünist Partisi ile yakın ilişkiye girdi. Dönemin en önemli yayın organlarından biri olan Yurt ve Dünya dergisinde yazmaya  başladı. Ancak Adnan Cemgil’in görüşüne göre, daha sert eleştiri ve yazılar isteyen Behice Boran ile bir başka görüşe göre de Behice Boran’ın “aklını çelen” Muzaffer Şerif, Mayıs 1943’de birlikte Adımlar dergisini çıkarmaya başladılar. Daha önceki Yurt ve Dünya dergisinin kurucuları arasında yalnızca Behice Boran ile Muzaffer Şerif Başoğlu’nun TKP’ye üye olmaları, iki isim arasındaki siyasal yakınlığı gösterir. Adımlar dergisi Behice Sadık Boran’ın sahipliği ve yayın yönetmenliği altında Nisan 1944’e kadar ancak 12 sayı çıkabildi. Ayrıca Adımlar dergisi yazarları arasında TKP’nin Ankara il sorumlusu Zeki Baştımar’ın olması dikkat çekicidir ve kanaatimce buradan derginin parti kararıyla başlatıldığı sonucu çıkarabiliriz.

 

Behice Boran şöyle diyor:  “Muzaffer Şerif’e hayrandık. Fikri liderimizdi. ABD’ye gitmesini istemedik, bir yıllığına gitti, bir daha dönmedi.” (Gökhan Atılgan, dipnot, s. 70) Başoğlu’nun gidişi ve bir daha geri dönmeyişi, Behice Boran’ın en derin acılarından biriydi.

Şerif, insanların düşünce, amaç ve arzularının, onun deyimiyle ego işlevlerinin  insanın doğuştan kendi doğasından gelen mutlak bir veri olmadığı sonucuna varmıştı. İnsan doğuştan bireyci ve çatışmacı değildi. Bu nedenle, insan doğasının yansıması olarak özel mülkiyete dayalı bir toplumu haklı ve meşru göstermeye çalışmak doğru değildi. Tersine, özel mülkiyete dayalı bir toplum, parçalara bölünmüş (atomize olmuş) ve çatışmacı bireylere yol açmaktaydı. Dolayısıyla, toplumda ahlâki çöküşü önlemek istiyorsak, tek başına eğitim yetmez. Dünyamızın sosyo-ekonomik yapısını değiştirmemiz gerekir. İnsanlar arasında uyumu, ahengi sağlayabilmek; düzenli, uyumlu bir toplumsal düzen yaratmaya bağlıdır. Eğer toplum insanı yaratıyorsa, insanlar da toplumu yaratmanın aktif özneleri olmalıdırlar. Daha somut söylemek gerekirse, bireyler sadece önceden belirlenmiş bir düşünce ve koordinatlar sistemi içinde faaliyet göstermekle yetinmeyip kendi koordinat sistemlerini de geliştirebilirler. (Muzaffer Şerif, Tab-ı beşer’ hakkında, İnsan dergisi, 1(2), 1938, s. 109–116 ve Benliğin doyurulması, İnsan dergisi, 1(3), s. 197–203)

Muzaffer Şerif Türkiye’de yükselen faşizm ve ırkçılık dalgasına karşı savaşım verdi. O da birçokları gibi modernleşmeden yanaydı, ama çağdaşlaşmayı Batılılaşmadan ayırt ediyor, toplumsal değişimin yukarıdan aşağıya dayatılmasına karşı çıkıyordu. (Hümanizma görüşümüz, Adımlar dergisi, 1943, 1(8), s. 249–251 ve İleri fikir geri fikir münakaşası, Adımlar, 1944, 1(9), s. 305–306)

 

İkinci Dünya Savaşı içinde Nazileri destekleyen kesime karşı Şerif’in sert yazıları gerici çevrelerin saldırılarıyla karşılandı ama Şerif yılmadı. Dil-Tarih ve Coğrafya Fakültesinde faşizme karşı olan çevrelerle birlikte omuz omuza mücadele verdi. Musevi bir öğrenciye ayrımcılık yapılmasına karşı çıktı. (Batur, 2013). Irkçılığa karşı Irk Psikolojisi başlıklı kitabını yazdı (Üniversite Kitabevi, 1943). 1944’te ırkçı hareketin ideologu Nihal Atsız’ın, “Başvekil Saraçoğlu Şükrü’ye Açık Mektup”larından on yedi gün sonra, 16 Mart 1944’te Muzaffer Şerif, üniversiteden arkadaşlarıyla birlikte gözaltına alındı. Suçları, “millî menfaatlere düşmanlık”tı. Birlikte gözaltına alındığı iki arkadaşı daha sonra bırakıldı ama Şerif bırakılmadı. Yargılandığı askerî mahkeme onu yirmi yedi yıl hapis cezasına çarptırdı. Çıkardığı Adımlar dergisi kapatıldı. Şerif’in tutuklanması ABD’deki demokrat çevrelerin tepkisine yol açtı. Bunun üzerine ABD Dışişleri Bakanlığı, Şerif’in serbest bırakılması için Türkiye hükümeti nezdinde girişimlerde bulundu. Şerif’in hapse atıldığı günlerde savaşta da rüzgârlar ters yönde esmeye başladı. Nazilerin cephelerde savaşı kaybetmeye başlamasıyla Ankara hükümeti de gitgide konumunu değiştirme yolunu tuttu. Önce nazilere krom satışı durduruldu, ardından Varlık Vergisi kaldırıldı. Şerif, kırk günlük tutukluluktan sonra Türkiye dışına çıkması koşuluyla ancak dört hafta sonra salıverildi. Bir süre sonra rüzgâr ters yönden esmeye, bu kez cezaevine girme sırası Şerif’i ihbar eden ırkçılara geldi. Bunun üzerine Şerif, ABD hükümetinin verdiği bursu kabul edip bir Amerikan askeri uçağıyla Türkiye’den çıktı. Muzaffer Şerif’in yanı sıra fakültedeki öbür öğretim üyeleri Behice Boran, Pertev Naili Boratav ve Niyazi Berkes de görevlerinden alındılar. Türkiye’nin 1946’da çok partili düzene geçmesinden bir yıl sonra, 1947 yılında Şerif Türkiye’deki işine geri dönmek istedi ama bu kez de bir yabancıyla evlendiği ve üniversite hocaları devlet memuru sayıldığı, devlet memurunun da yabancıyla evlenmesi yasak olduğundan üniversiteye dönmesi reddedildi.

 

Şerif, Türk pasaportunun süresi dolmasına rağmen, ömrünün sonuna kadar ABD vatandaşlığına geçmedi. 1951 yılında ise Türkiye’de karaünlü komünist tevkifatı başladı ve Muzaffer Şerif’in nerdeyse bütün yoldaşları tutuklandı. Bunun sonucu Şerif’in anayurduyla bütün bağlantısı da kesilmiş oldu.

 

Şerif, Princeton Üniversitesinde Hadley Cantril ile birlikte 1947 yılında Marksist düşüncelerin serpilip geliştiği Ameikan akademik çevrelerinde The Psychology of Ego Involvements adlı insan psikolojisinin sosyal temelini ele alan kitabı yazdı. Bu kitapta Şerif ile Cantril, Sovyet ve Amerikan toplumlarını mukayese ettiler, değişik sosyo-ekonomik toplumlarda farklı değer ve inançların oluştuğuna dikkati çektiler. Bir kez daha Şerif’in verdiği mesaj dupduruydu: Bireyci, yarışmacı ve çatışmacı bir toplum ille de zorunlu ve kaçınılmaz değildir. Şerif Princeton’dan sonra Yale’e, oradan da Oklahoma’ya geçti ve 1966 yılına kadar Oklahoma’da kaldı. İki sistem arasında soğuk savaşın hız kazanması, McCarthy’ci cadı avının başlamasıyla 1951 yılında Şerif kapsamlı şekilde Federal Soruşturma Bürosu’nun (FBI) yakın takibine alındı. Gerek Türkiye’deki yoldaşlarının zulüm altında olması, gerekse ABD’de başlayan cadı avı, onu sinirsel olarak yıpratıp militanca aktifliğine sekte vurdu (Aslıtürk & Cherry, 2003). Yine de köktenci düşüncelerinden geri çekilmedi. 1950’li ve 1960’lı yıllar boyunca başta eşi, fikir yoldaşı ve meslektaşı olan Carolyn Wood’la birlikte zihinsel enerjisini bir bilim dalı olarak sosyal psikolojinin kavramlarını tarihsel materyalist bir yaklaşımla yeniden oluşturup üretmeyi sürdürdü. Sosyal Psikolojinin Anahatları (Outline of Social Psychology – 1948), Sosyal Psikoloji Kavşak Noktasında (Social Psychology at the Crossroads, Rohrer & Sherif, 1951),  Grup İlişkileri Kavşak Noktasında (Group Relations at the Crossroads, Sherif & M.O.Wilson, 1953), Uyum ve Gerilim İçindeki Gruplar (Groups in Harmony and Tension (Sherif & Sherif, 1953) ve Sosyal Psikolojide Doğmakta Olan Sorunlar (Emerging Problems in Social Pschology, Sherif & M.O.Wilson, 1957) gibi etkili kitaplar yazdı. Bu kitaplarda sosyal psikolojinin daha fazla sosyal olması, yöntembilimsel çoğulculuğun ve sosyal bilim dalları arasında karşılıklı ilişkilerin geliştirilmesi gereğini vurguladı. İnsan davranışının bireyci ve indirgemeci anlayışının hortlamasına karşı düşünsel planda mücadele etti ve insan zihninin sosyal yapılaşmasının önemi üzerinde durdu. (Donald Granberg and Gian Sarup, Social Judgment and Intergroup Relations, Essays in Honour of Muzafer Sherif, Springer Verlag, 1992)

 

HIRSIZLAR MAĞARASI DENEYİ

Muzaffer Şerif, 1954 yılında, yani bundan tam 66 yıl önce yüzyılın sosyal psikoloji alanındaki en önemli deneylerinden birini gerçekleştirdi. Hırsızlar Mağarası (Robbers Cave) adı verilen bu deney, şu sıralar televizyonlarda gösterilen Survivor yarışmasının da esin kaynağı sayılıyor.

GRUPLAR ARASINDA ÇATIŞMAYI TETİKLEMEK
1954 yılının sıcak bir yaz günü, içinde 11 yaşlarında 12 erkek çocuk taşıyan sarı renkli bir otobüs güneydoğu Oklahoma’nın San Bois dağı eteklerinde göründü. Oklahoma City’den hareket eden otobüsün dağın eteklerindeki 200 dönümlük  kamp mahalline  varması dört saat aldı. Otobüse bindiklerinde çocuklar birbirlerini tanımıyorlardı. Muzaffer Şerif kamp mahallini dikkatle seçmişti. Kuş uçmaz, kervan geçmez diyebileceğimiz kamp yerine en yakındaki  McAlester kasabası, yürüyerek ulaşılamayacak kadar uzaktaydı. Üç hafta süreyle The Robbers Cave State Park izci kampı çocukların tatil için emrine artık hazırdı. Bu deneyim, onlar için yürek hoplatıcı bir serüven ve ilk yaz kampı deneyimi olacaktı.

 

Çocuklar efsanevi kanun kaçakları Jesse James ve Belle Starr’dan esinlenerek devrilmiş koyu renk gövdeli bir ağaç kütüğünün üzerine ‘Robbers Cave State Park’ yazısını kazıyıp kampın girişine yerleştirdiler. Robbers Cave, daha sonra hırsızlar, soyguncular ya da kanun kaçaklarının saklandığı yer diye çevirebileceğimiz Hırsızlar Mağarası diye bilindi. Yemyeşil ağaçlar, yemekhane, beyzbol sahası, yüzmek için bir göl ile derenin, dağ eteğinde gizli mağaraların olduğu park tatilci çocuklar için tam da ideal bir ortamdı.

 

Çocuklar parkı yeni yeni tanımaya başlarken bayrak, gömlek, arma gibi sembollerle kendi “kimliklerini” yarattılar. Bu arada dere kenarında iki çıngıraklı yılan gördüler ve kendilerini Çıngıraklı Yılanlar (Rattlers) diye adlandırdılar. Birkaç gün içinde sanki sahibi kendileriymiş gibi büyük bir coşkuyla parkı benimsediler. Ama henüz bilmiyorlardı ki, Oklahoma City’den yine aynı yaşta 12 çocuk taşıyan sarı renkli başka bir otobüs gelecek, kendilerini yeni gelenlerle son derece sert ve vahşice bir çatışma içinde bulacaklardı.

Çocukların hepsinin benzer geçmişleri ve ilgi alanları olmasına dikkat edilmişti; ders notları da aşağı yukarı aynı seviyedeydi. Tıpkı Survivor’da olduğu gibi kampa iki ayrı otobüsle, 12’şer kişilik gruplar halinde getirilmişlerdi. Her iki grup da birbirinin varlığından habersizdi. Kaldıkları yerler birbirine epeyce mesafeli olduğu için kimse başlangıçta öteki gruptaki deneklerle karşı karşıya gelmedi. Yaz kampının bekçisi rolünü üstlenen Muzaffer Şerif, bilim uğruna “daha sinsice” planlar da yapmış, örneğin normal hayatta arkadaş oldukları bilinen öğrencileri özellikle ayrı gruplara yerleştirmişti.

 

İki hafta sonra yüzlerini ağaç dallarıyla kapatıp yeşile boyayarak kamufle eden Çıngıraklı Yılanlar bir geceyarısı kendilerini Kartallar diye adlandıran ve dâvetsiz misafir saydıkları çocukların kaldıkları yere sezdirmeden sokuldular. Öbür gruptaki çocukların yataklarını altüst edip valizlerini boşaltarak dehşet içindeki çocukların üzerine amansızca  saldırdılar. Geceyarısı baskını, kısasa kısas bir misillemeye ve şiddete yol açtı.

 

BAŞARILI OLMAK ÖLÜM KALIM MESELESİ
Ayrıntıları kâğıt üstünde son derece titizlikle tasarlanan deneyin ilk sonuçları çok geçmeden alındı. İki grubun üyeleri de kendi içlerinde bir hiyerarşi oluşturmuş ve doğal bir şekilde astlar ve üstler belirlenmişti. Astlar üstlere koşulsuz itaat ederken, üstler onlara emir vermekten, hattâ zaman zaman sert davranmaktan çekinmez olmuştu.

 

“Ortama uyum sağlama” adı verilen bu ilk aşamanın sonunda artık herkes öteki gruptakilerle tanışmaya hazırdı. Sonrasında “çatışmanın doğuşu” adını taşıyan ikinci aşama başlayacaktı, yani öğrenciler tıpkı sıradan izci kamplarında olduğu gibi, çeşitli spor ve eğlence dallarında yarışacaktı.

 

Şaşırtıcı olan şey, istisnasız bütün öğrencilerin öteki grubun mensuplarına düşmanca davranmaya başlaması oldu. Yarışmalar sırasında durum iyice kötüleşti. Bir kere herkes normal hayattakinden çok daha iyi performans gösteriyordu, sanki bu yaz kampında başarılı olmak bir ölüm-dirim meselesiymiş gibi… İkincisi, karşı gruptakilere zarar vermek için hiçbir fırsatı kaçırmıyorlardı. O kadar ileri gittiler ve tehlike sinyalleri vermeye başladılar ki, ikinci aşama hemen iptal edildi ve son aşamaya geçildi.

 

Şerif, daha sonra bu iki grubu bir araya getirdi. Amacı “gruplar arası çatışmanın rekabet, önyargı ve basmakalıp klişelerle nasıl tetiklendiğini izlemekti. Gruplar birbirlerinin varlığının farkına varır varmaz gerginlik süreci başladı. Önceleri çeşitli masum oyunlarda rakip iki takım gibi hareket ettiler. Kazananlara ödüller verildi. Ama kısa sürede rekabet düşmanlığa dönüştü. Taraflar aynı yerde yemek yemek istemediler, birbirlerini aşağılayıcı sloganlar atıp şarkılar söylediler, bayraklarını yaktılar, geceleri yatakhanelerini basıp çevreye zarar verdiler.

 

ORTAK ÇIKARLAR REKABETİ SİLDİ
Muzaffer Şerif ve arkadaşları duruma müdahale ettiler ve deneyin üçüncü “dostluk” bölümü başlatıldı: Gerilimi yumuşatma, ortak amaç oluşturma, işbirliği, yardımlaşma gibi. Bu aşama, Muzaffer Şerif’in planlarına göre sakinleşme ve barışın sağlanması aşaması olacaktı. 24 kişilik bir insan topluluğunu, sadece iki gruba ayırmak bile aralarında düşmanlığa yol açıyorsa, bunu düzeltmenin ve o insanları aynı noktada buluşturmanın da bir yolu olmalıydı. Şerif bu amaçla iki grubun çıkarlarını da ilgilendiren ortak hedefler belirledi. Son aşamada çocuklar yeni bir bölgeye götürüldü ve hepsini ilgilendiren önemli sorunları birlikte çözmeye özendirildiler. Rekabet ortadan kaldırıldı. Örneğin Şerif ve yanında görev yapanlar kampın tek su kaynağını kullanılamaz hale getirdiler. İki taraf da bundan zarar göreceği için muslukları onarmaları gerekti, yoksa susuz kalacaklardı. Öğrenciler bu sorunu kafa kafaya vererek çözmeyi bir süre sonra başardılar. Bir grup için başarı olan şey öteki için başarısızlık sayılmayınca huzur sağlandı. Hattâ işler o derece yoluna girdi ki, dönüş yolunda aynı otobüse binmekte bile ısrar ettiler.

https://www.nytimes.com/2013/10/13/business/from-summer-camp-a-parable-for-washington.html

GERÇEKÇİ ÇATIŞMA KURAMI
Muzaffer Şerif, bu büyük deneyle, daha önce oluşturduğu “Gerçekçi Çatışma Kuramı”nı test etti ve doğrulatmış oldu. Bu kuramın “itici gücü” rekabet idi. Çalışma ayrıca dışarıdan yapılan müdahalelerle “önyargı ve basmakalıp düşüncelerin nasıl beslendiğine de ışık tutuyordu.”

AYRIMCILIK BAŞLATILDIĞI HIZLA SONA ERDİRİLEBİLİR Mİ?

Hırsızlar Mağarası deneyi, sosyal psikolojinin en tartışılan konularından biri olan ayrımcılık ve ötekileştirme sorununun bir toplumda nasıl kolayca tetiklenebileceğini, farklı gruplar arasında düşmanlığın nasıl büyük bir hızla büyütülüp savaşa dönüştürülebileceğini ortaya koyduğu için bilim tarihinde çok önemli kabul ediliyor. Dahası çözümü de kendi içinde taşıyan bir deney bu. Çünkü Şerif’in de kanıtladığı gibi, ayrımcılık başlatıldığı kadar kolayca da ortadan kaldırılabiliyor, düşmanlık etkisiz hale getirilebiliyor.

 

WİLLİAM GOLDİNG MUZAFFER ŞERİF’TEN Mİ ETKİLENDİ?
Belki tamamen rastlantı olabilir ama William Golding’in çok benzer bir konuyu ele aldığı ünlü romanı Sineklerin Tanrısı, Muzaffer Şerif’in deneyinin kitap olarak yayınlanmasından sonra okur karşısına çıktı.

 

Golding’e göre, insanın doğası kötüydü. Golding’in tersine bilim adamı Muzaffer Şerif iyimser biri. Nefret ve şiddet toplumlar içinde ve arasında çok güçlü ama buna karşılık işbirliği ve uyum da güçsüz değil. Çatışma, kötülük ve şiddet; insanın doğasında değil, içinde yaşadığı çevrenin yarattığı olumsuz koşullar içinde boy atıyor. Nefret  doğuştan gelmiyor, sonradan öğreniliyor. İşte Marksist materyalist yaklaşımın özü tam da burası.

 

1983 yılında William Golding Nobel edebiyat ödülünü aldı. Milyonlarca satılan roman Türkiye de içinde nerdeyse bütün dillere çevrildi, okullarda ders kitapları içinde yer aldı. Ne yazık ki, bizce asıl Nobel’i alması gereken insan, Muzaffer Şerif, bizim ülkemizde bile yeterince bilinmiyor.

 

Unutmayalım ki, yıl henüz 1953-1954. Şerif’in yaptığı ilk ciddi deneme. Eşi Carolyn çocuklara baktığı için doğrudan katılamıyor bu denemeye. Şerif, Carolyn’i düşünsel yönden hep kendi eşiti, fikir akranı olarak görüyor.

New Scientist dergisi, yıllar sonra 2018’de ABD Başkanı Trump’ın toplumu bölücü – kamplaştırıcı politikalarının, dünyada sosyal psikolojinin kurucu babalarından Muzaffer Şerif’in 1950’li yıllarda yaptığı “Hırsızlar Mağarası” (Robbers Cave) deneyi ile doğrudan bağlantısını yazdı.

 

https://www.newscientist.com/article/mg23731650-500-real-life-lord-of-the-flies-experiment-led-us-up-the-warpath/

 

İçi boş bir sosyoloji ve sade suya tirit, bireyi toplumdan, çevresinden soyutlayarak ele alan yerleşik yavan bir bilim anlayışına karşı ömrü mücadele içinde, düşünce namusunu Türkiye’de ve ABD’de titizlikle koruyarak geçmiş, hakkında sayfalarca FBI dosyası olan bir bilim adamından söz ediyoruz. (S. Batur, Muzafer Sherif in FBI Files)

 

Muzaffer Şerif sadece sosyal psikolojinin kurucu önderlerinden birisi değil, aynı zamanda farklı sosyal bilimleri harmanlayarak, kuramlarını deneysel yöntemle, kanıta dayalı geliştiren ilk sosyal bilimcilerdendir.

Muzaffer Şerif hakkında hele solcu aydınların özensiz sıfatlarla uluorta konuşmasını hep yadırgarım. Muzaffer Şerif ile ilgili kitapları, yazıları okuduğumda zaman zaman gözlerimin yaşardığı olur. Sözgelimi, Amerika’dayken odasında ara sıra gözyaşları içinde yanık Ege türküleri söylerdi cümlesini görünce okuduğum kitap birden kafamdan bedenime doğru bir duygu yumağına dönüşür, evdeysem ağlarım, kütüphanedeysem ağlamamak için kendimi zor tutarım. Kızlarının adını Sue (yakın arkadaşı Ruhi Su’ya atfen), Joan (Hasan Ali Yücel’in oğlu Can Yücel’e atfen) ve Ann koymuştu. Sertan Batur’a göre üçünün de Hasan Ali Yücel’in çocuklarına atıf olduğu tahmin ediliyor.

 

Ne zaman büyük Nâzım’ın Bir vapur geçer Varna önünden, / Uy Karadeniz`in gümüş telleri, / Bir vapur geçer Boğaz’a doğru. / Nâzım usulcacık okşar vapuru, yanar elleri dizelerini dinlerim, yine zor tutarım kendimi. Üç kez 1978’de, 1984’de ve 1987’de birer hafta kaldık eşimle birlikte Varna’da. Her gidişimizde ve her vapur geçişinde bu şiir geçerdi aklımdan. Domates, yeşil biber, kalkan tavası  / Radyoda ha uşaklar Karadeniz havası/ Rakı kadehte aslan sütü / Uy anason anason kokusu / Ahbapça kardeşçe konuşulan dilim / Abe ıslah be ıslah be halim / Şu Varna deli etti beni divane etti şiirini dinlersin, gözlerin yaşarır. Memet oğlum, seni Türkiye Komünist Partisi’ne emanet ediyorum der, Memet’e sahip çıkamadık diye düşünür, ağlarsın. Üsküdar Paşakapısı Cezaevi’nin koğuşunu özledim der zor tutarsın gözyaşlarını.

 

Ben 38 ile 58 yaş arası yirmi yıl yurdumdan uzak kaldım. Ama her gün gazetesini, kitaplarını, edebiyatını, hele şiirlerini okuyarak o hiç hatırdan çıkmayan Türkiyemi  anamın ak sütü olan Türkçemle yaşadım. Yurt dışında olduğumda Türkçe hep anavatanım oldu. Onun için Nâzım’ın da, Muzaffer Şerif’in de bu hasretini etimde, kemiğimde, dimağımda hissederek herhalde biraz anladım.

 

İlk olarak Muzaffer Şerif’in kitaplarını 1967 yılında yüksek lisans öğrenimi yaptığım London School of Economics and Political Science (LSE) kütüphanesinde yanyana dizili olarak gördüm. Raftan indirdim, bazı bölümlerini okuyup anlamaya çalıştım. Bu isme ta o zaman kafamda özel bir yer ayırdım. Daha sonra asıl Prag’da, Moskova’da ve Leipzig’de sosyal bilim adamı olan Sovyet ve Alman yoldaşlarla sohbetlerimde Muzaffer Şerif’in önemini daha iyi anladım. Özellikle 110 ülkenin komünist partisi temsilcileriyle bir arada olduğum Barış ve Sosyalizm Sorunları dergisinde çalışan Sovyet yoldaşlar diyorlardı ki: “Sizin bir Muzaffer Şerif’iniz var. Bu insan, dünyada sosyal psikoloji biliminin kurucusu. Bizim Leninimiz yıllar önce ‘halkın nabzını sürekli  tutalım, sosyal psikoloji konusunda bilimsel araştırmalari geliştirelim, kamuoyu yoklamaları yapalım’ demeye getiriyordu. Biz daha sonra bütün bu girişimleri engelledik, yasakladık. Sizin Muzaffer Şerif’iniz ise ABD’de bu bilimin temellerini attı.”

 

Türkiye’den ayrılmak zorunda kaldığı kaldığı 40 yaşına kadar Zeki Baştımar’a bağlı aktif TKP üyesi Muzaffer Şerif. Milli Eğitim Bakanlığı Tercüme Bürosu’ndaki hemen herkes öyle. Şerif, ABD’ye gittikten sonra zaten yasak olan TKP’nin fiilen de üyesi değil, ama beyniyle, dünyaya bakış tarzıyla, yapıtlarıyla ve ABD’de tutucu çevrelere karşı verdiği ardıcıl savaşımla çağının tarihsel materyalisti bir Marksist o. Sosyal psikoloji kurarak sosyal bilim alanının pratiğinde Marksizmi yaratıcı şekilde hayata geçiriyor.

 

Geçen yıl 2 Kasım 2019 günü İstanbul’da TÜYAP Kitap Fuarı’nda Pertev Naili Boratav’la ilgili yeni bir kitap matbaadan çıkmış, ama henüz fuara yetişmemişti. Kitabı hazırlayan öğretim üyesi Mete Çetik ile Profesör Korkut Boratav ve Prof. Kurtuluş Kayalı’nın katıldığı bir açık oturum vardı.  Kurtuluş Kayalı adındaki profesör, Muzaffer Şerif ile Pertev Naili’nin dahil olduğu Dil-Tarih dörtlüsünü öyle saygısız bir dille sunmaya yeltendi ki… Zaten 1940’lı yıllardaki bu Dil-Tarih dörtlüsünün (Şerif, Boran, Boratav, Berkes) hepsi farklı görüşteymişler de, zaten birbirlerini hiç sevmez ve çekemezmişlerdi de. Korkut Boratav hoca babasıyla ilgili kitap sunumunun uyumunu bozmamak için bir şey demedi ama, söz alıp üç-dört dakika konuştum. Bu insanlar tornadan çıkmadılar ki, elbette farklı görüşleri olacak ama Mustafa Suphi, Etem Nejat’la başlayıp Şefik Hüsnü, Zeki Baştımar’la, Muzaffer Şerif ve Behice Boran’la devam eden Türkiye’nin bu onurlu mücadele insanlarının arasına kimse kama sokmaya kalkışmasın dedim.

 

“FAZLASIYLA MÜNEVVER”

1943’te hapisten Kemal Tahir’e yazdığı mektupta Nâzım Hikmet şöyle der:

“Muzaffer Şerif’i ben tanırım. Enteresan çocuktur, ama ne senin ne de benim şöyle ahbapça arkadaşlığını edebileceğimize pek ihtimal vermiyorum, lüzumundan fazla münevver Amerikalı bilgin.” Bununla Nâzım Hikmet, Şerif’in ABD’de doktorasını verdikten sonra Türkiye’ye döndüğü ve kendinin henüz hapse girmediği 1938’den önceki dönemi kastediyordu. Şerif o sıralar 30 yaşından küçük olmalı. Biliyoruz ki, o dönemin komünist partilerinde “lüzumundan fazla münevver” olmak pek makbul değil. Üstelik büyük Nâzım’ın kendisi de paşa torunu olarak partinin seçkin bir aydınıydı ve partide onu da ‘fazlasıyla münevver’ bulanların sayısı az mıydı? O yıllarda parti içindeki aydınlara biraz da kuşkuyla bakıldığını çok daha sonraki deneyimlerimizden de biliyoruz. Keşke komünist partilerinde daha çok münevver kadınımız, daha çok aydın erkeklerimiz olabilseydi diyorum ve sol partiler içinde bugün artık bu sorunu aşmışızdır diye düşünüyorum.

TKP’NİN YÜZÜNCÜ KURULUŞ YILDÖNÜMÜ

Cumhuriyet Halk Partisi, Halkların Demokrasi Partisi, en başta da çok sayıda Marksist parti ve öbeklerin ortak girişimiyle bu yıl Türkiye Komünist Partisi’nin yüzüncü yılını omuz omuza coşkuyla kutlamaya hazırlanıyoruz. Yüzüncü yıldönümünün ayrımsız bütün sol ve demokratik kuruluşlar arasında düşünsel yakınlaşmayı ilerletme, eylem birliğini geliştirme yolunda önemli bir adım olacağını sanıyorum. Şimdi soru, en başta bize yakın olan olan çevrelerle, bunun yanı sıra siyasi muarızlarımızın saldırgan üslûbuna kapılmadan siyasette karşılıklı zaafların üzerine yükselme becerisini gösterip gösteremeyeceğimizdir. İşçi sınıfı içinde, kafa ve kol emekçileri arasında işyerinde, mahallede, toplu ulaşım araçlarında, ibadet yerlerini de ihmal etmeden her yerde sabırla çalışıp muarızlarımızın önemli bir tabanını medeni bir üslûpla kazanabileceğimize yürekten inanıyorum. İstanbul belediye başkanlığı seçimlerinin ikinci turunda üç ay gibi kısa bir sürede 800 bin insanımızı kazanabildiğimiz gibi.

 

Önümüzdeki yıllarda genç sosyal bilimcilerimizin tarihsel materyalizmin dünya çapındaki öncülerinden Muzaffer Şerif’i daha derin bir merak ve tutkuyla araştıracaklarını umuyorum.

 

MUZAFFER ŞERİF’IN KENDİ KİTAPLARININ YANI SIRA YARARLANILAN KAYNAKLAR

Sertan Batur, Behice Boran’dan Muzaffer Şerif’e Mektuplar, Toplumsal Tarih Vakfı, s. 34-37, Ekim 2013

Pertev Naili Boratav’dan Muzaffer Şerif’e mektup: https://www.academia.edu/17458370/Pertev_Naili_Boratav_dan_Muzaffer_%C5%9Eerif_e_Mektup

Aysel Kayaoğlu, Sertan Batur ve Ersin Aslıtürk, The unknown Muzafer Sherif, The Psychologist dergisi, Kasım 2014

2007. Dost-Gözkan & D. Sönmez Keith (Eds.) Norms, group, conflict, and social change: Rediscovering Muzafer Sherif’s psychology. New Brunswick, NJ.
      E. Aslıtürk & S. Batur, Muzaffer Şerif’e armağan: Muzaffer Şerif’ten Muzafer Şerif’e, İletişim Yayınları, 2007.
      E. Aslıtürk & F. Cherry, Muzafer Sherif: The interconnection of politics and profession. History and Philosophy of Psychology Bulletin, 15, s.11–16, 2003.
      Gökhan Atılgan, Behice Boran: Öğretim üyesi, siyasetçi, kuramcı, Yordam yayınları, 2009.
      S. Batur, Muzaffer Şerif’in Türkçe metinleri neden okunmalı? Muzaffer Şerif Sempozyumu, 3–4 Kasım 2013, Ödemiş, İzmir.
      S. Batur, A young scientist in a changing world: Muzafer Sherif’s early years in Turkey. (Unpublished manuscripts). University of Vienna, 2014.
      S. Batur, Muzafer Sherif in FBI files. In A. Dost-Gözkan & S. Sönmez Keith (Eds.) Norms, groups, conflict, and social change: Rediscovering Muzafer Sherif’s psychology. New Brunswick, NJ: Transaction.
      Mete Çetik, Muzaffer Şerif karanlık odada: Türkiye yılları, 2007
      D. Granberg & G. Sarup (1992). Muzafer Sherif: Portrait of a passionate intellectual. In D. Granberg & G. Sarup (Eds). Social judgment and intergroup relations: Essays in honor of Muzafer Sherif (s.3–54). 1992, New York: Springer -Verlag.
      M. Sherif, A study of some social factors in perception. Archives of Psychology, 187, 1–60, 1935
      M. Sherif, A psychology of social norms. Oxford: Harper, 1936.
      M. Sherif (1937a). The psychology of slogans. Journal of Abnormal and Social Psychology, 32, s. 450–461, 1937
      M. Sherif, Roosevelt Amerikasında terbiyede fertçiliğin yıkılışı, Ülkü dergisi, 10(55), 43–49, 1937
      M. Sherif, ‘’Tab-ı beşer’ hakkında, İnsan dergisi, 1(2), 109–116, 1937.
      M. Sherif, Benliğin doyurulması, İnsan dergisi, 1(3), s. 197–203, 1938
      M. Sherif, Hümanizma görüşümüz, Adımlar dergisi, 1(8), s. 249–251, 1943
      M. Şerif, Irk psikolojisi, İstanbul: Üniversite Kitabevi, 1943
      M. Sherif, İleri fikir geri fikir münakaşası, Adımlar dergisi, 1(9), 305–306.
      M. Sherif, An outline of social psychology. New York: Harper, 1948
      M. Sherif, On the relevance of social psychology. American Psychologist, 25,
2008. 144–156, 1970
      M. Sherif, Crisis in social psychology: Some remarks towards breaking through the crisis. Personality and Social Psychology Bulletin, 3, s. 368–382, 1977
      M. Sherif & H. Cantril, The psychology of ego-involvements: Social attitudes and  identifications. Hoboken, NJ: John Wiley & Sons, 1947
      M. Sherif, Carolyn Wood, Groups in harmony and tension. New York: Harper, 1953.
      M. Sherif, & M.O. Wilson, Group relations at the crossroads. New York: Harper, 1953.
      M. Sherif & M.O. Wilson, Emerging problems in social psychology, University of Oklahoma, 1957.
      M. Sherif , O. J. Harvey, B.J. White, Intergroup conflict and cooperation: The Robbers Cave experiment. University of Oklahoma, 1961
      R.J. Trotter, Muzafer Sherif: a life of conflict and goals. Psychology Today, 19, s.54, Eylül 1985
      J.P Valentim, Sherif’in teorik görüşleri ve gruplar arası ilişki çalışmaları: Olumlu bir karşılıklı bağımlılık için notlar, 2007

Gina Perry, The Lost Boys, Scribe, 2018

 

27 Mayıs 2020

 

Cavlı Çulfaz

 

 

Published Works of Muzafer & Carolyn Wood Sherif

1. W. A. Bousfeld and Muzafer Sherif, “Hunger as a factor in learning.” American Journal of Psychology, 1932, 44, 552-554.
2. Muzafer Sherif, “A study of some social factors in perception.” Archives of Psychology, 1935, 27, No. 187, 1-60.
3. Muzafer Sherif, “An experimental study of stereotypes.” Journal of Abnormal and Social Psychology, 1935, 29, 370-375. 
4. Muzafer Sherif, The Psychology of Social Norms. New York: Harper, 1936.
5. Muzafer Sherif, “An experimental approach to the study of attitudes.” Sociometry, 1937, 1, 90-98.
6. Muzafer Sherif, “The psychology of slogans.” Journal of Abnormal and Social Psychology, 1937, 32, 450-461.
7. Hadley Cantril and Muzafer Sherif, “The Kingdom of Father Divine.” Journal of Abnormal and Social Psychology, 1938, 33, 147-167.
8. Muzafer Sherif, Race Psychology (in Turkish). Istanbul: Universite Kitaberi, 1943.
9. Muzafer Sherif, Translation into Turkish of R. S. Woodworth, Contemporary Schools of Psychology. Ankara: Ankara University Press, 1943.
10. Muzafer Sherif, Some Recent Investigations on the Psychology of Attitudes (in Turkish). Ankara: Ankara University Press, 1944.
11. Muzafer Sherif, The Changing World (in Turkish). Istanbul: 20th Century Books, 1945.
12. Muzafer Sherif and Hadley Cantril, “The psychology of “attitudes”: Part I Psychological Review, 1945, 52, 295-319. 
13. Muzafer Sherif and Hadley Cantril, “The psychology of “attitudes”: Part II” Psychological Review , 1946, 53, 1-24. 
14. Muzafer Sherif and Hadley Cantril, The Psychology of Ego-Involvements. New York: Wiley, 1947.
15. Muzafer Sherif, “Some methodological remarks related to experimentation in social psychology.” International Journal of Opinion and Attitude Research, 1947, 1, 71-93.
16. Muzafer Sherif and S. Stansfeld Sargent, “Ego-involvement and the mass media.” Journal of Social Issues, 1947, 3, 8-16 .
17. Muzafer Sherif, An Outline of Social Psychology. New York: Harper, 1948 .
18. Muzafer Sherif, “The necessity of considering current issues as part and parcel of persistent major problems.” International Journal of Opinion and Attitude Research, 1948, 2, 63-68.
19. Muzafer Sherif, “The problem of inconsistency in intergroup relations.” Journal of Social Issues, 1949, 5, (No. 3), 32-37 . 
20. Muzafer Sherif, “Some social psychological aspects of conceptual functioning” Pp. 61-77 in F. Northrup and H. Margenau (Eds.), The Nature of Concepts, Their Inter-Relation and Role in Social Structure. Stillwater, Oklahoma A & M College, 1950 .
21. Muzafer Sherif, “Introduction.” Pp. 1-28 in John H. Rohrer and Muzafer Sherif (Eds.), Social Psychology at the Crossroads. New York: Harper, 1951
22. Muzafer Sherif, “A preliminary experimental study of inter-group relations.” Pp. 388-424 in John H. Rohrer and Muzafer Sherif (Eds.), Social Psychology at the Crossroads. New York: Harper, 1951.
23. Muzafer Sherif, “Light from psychology on cultural groups and their relations.” In K. Bigelow (Ed.), Cultural Groups and Human Relations. New York: Columbia University Press, 1951.
24. O. J. Harvey and Muzafer Sherif, “Level of aspiration as a case of judgmental activity in which ego-involvements operate as factors: An experimental study of interpersonal relations.” Sociometry, 1951, 14, 121-147 .
25. Muzafer Sherif and O. J. Harvey, “A study in ego functioning: Elimination of stable anchorages in individual and group situations.” Sociometry, 1952, 15, 272-305 .
26. Carl I. Hovland and Muzafer Sherif, “Judgmental phenomena and scales of attitude measurement: Item displacement in Thurstone scales.” Journal of Abnormal and Social Psychology, 1952, 47, 822-832 .
27. Muzafer Sherif, “A glance at group relations at the crossroads: Introduction.” Pp. 1-32 in Muzafer Sherif and M. O. Wilson (Eds.), Group Relations at the Crossroads. New York: Harper, 1953 .
28. Muzafer Sherif, “The concept of reference groups in human relations.” Pp. 203-231 in Muzafer Sherif and M. O. Wilson (Eds.), Group Relations at the Crossroads. New York: Harper, 1953 .
29. Muzafer Sherif and Carl I. Hovland, “Judgmental phenomena and scales of attitude measurement: Placement of items with individual choice of number of categories.” Journal of Abnormal and Social Psychology, 1953, 48, 135-141 .
30. Muzafer Sherif and Carolyn W. Sherif, Groups in Harmony and Tension. New York: Harper, 1953 .
31. Muzafer Sherif and Carolyn W. Sherif, “Some effects of power relations in molding opinion and behavior.” Southwestern Social Science Quarterly, 1953, 33, 287-296 .
32. Muzafer Sherif, “Elimination of stable anchorages in individual and group situations.” In Proceedings of Conference on Orientation. Washington, DC: Office of Naval Research, 1953 .
33. Muzafer Sherif, O. J. Harvey, B. Jack White, William R. Hood, and Carolyn W. Sherif, “Experimental study of positive and negative intergroup attitudes between experimentally produced groups.” Norman: University of Oklahoma (Mimeo), 1954 .
34. Muzafer Sherif, “Sociocultural influences in small group research.” Sociology and Social Research, 1954, 39, 1-10.
35. Muzafer Sherif, “Integrating field work and laboratory in small group research.” American Sociological Review, 1954, 19, 759-771.
36. Muzafer Sherif, B. Jack White, and O. J. Harvey, “Status in experimentally produced groups.” American Journal of Sociology, 1955, 60, 370-379.
37. William R. Hood and Muzafer Sherif, “An appraisal of personality-oriented approaches to prejudice.” Sociology and Social Research, 1955, 40, 79-85.
38. Muzafer Sherif and Carolyn W. Sherif, An Outline of Social Psychology (revised ed.). New York: Harper & Row, 1956.
39. Muzafer Sherif, “Social responsibility and the group: Edward C. Lindeman Memorial Lecture . Pp 218-234 in The Social Welfare Forum, 1956. New York: Columbia University Press, 1956 .
40. Muzafer Sherif. “Review of Human Relations in Interracial Housing: A study of the contact hypothesis by D.M. Wilner, R.P Walkley and S.W. Cook.” Annals of the American Academy of Political and Social Sciences 307 (1956): 186-187.
41. Muzafer Sherif, “Experiments in Group Conflict,” Scientific American 195 (1956): 54- ..
42. Muzafer Sherif, “Introduction.” Pp. 1-6 in Muzafer Sherif and M. O. Wilson (Eds.), Emerging Problems in Social Psychology. Norman: University of Oklahoma Book Exchange, 1957.
43. Muzafer Sherif, “Towards integrating psychological and sociological approaches in small group research.” Pp. 181-206 in Muzafer Sherif and M. O. Wilson (Eds.), Emerging Problems in Social Psychology. Norman: University of Oklahoma Book Exchange, 1957.
44. Carl I. Hovland, O. J. Harvey, and Muzafer Sherif, “Assimilation and contrast effects in reactions to communication and attitude change.” Journal of Abnormal and Social Psychology, 1957, 55, 244-252 .
45. Muzafer Sherif and Carolyn W. Sherif, “Experiments on conflict and harmony between groups.” Education and Psychology, 1957, Sastry Memorial Volume, 192-205.
46. Muzafer Sherif, “Superordinate goals in the reduction of intergroup conflict.” American Journal of Sociology, 1958, 63, 349-356.
47. Muzafer Sherif, Daniel Taub, and Carl I. Hovland, “Assimilation and contrast effects of anchoring stimuli on judgments.” Journal of Experimental Psychology, 1958, 55, 150-155.
48. Muzafer Sherif, “Social psychology, Anthropology, and the “Behavioral sciences.” Southwestern Social Science Quarterly, 1959, 40, 105-112.
49. Norman Jackman and Muzafer Sherif, “Group processes and communication on the Prohibition Issue.” Sociology and Social Research, 1959, 43, 265-271.
50. Muzafer Sherif “Review of Aggression by J.P. Scott.” American Journal of Sociology 65 (1959): 640.
51. Muzafer Sherif, “Some needed concepts in the study of social attitudes.” Pp. 194-213 in J. Peatman and E. Hartley (Eds.), Festschrift for Gardner Murphy. New York: Harper & Row, 1960.
52. Carolyn Sherif. Established reference scales and series effects in social judgment.  Doctoral Dissertation: University of Texas (1961).
53. Carolyn W. Sherif. “Self Radius and Goals of Youth in Different Urban Areas.” Southwestern Social Science Quarterly 42 (1961): 259-270.
54. Muzafer Sherif anal Carolyn Sherif. “Psychological harmony and conflict in minority group ties.” American Catholic Sociological Review, 1961, 22, 207-222.
55. Muzafer Sherif, “Conformity-deviation, norms, and group relations” Pp. 159-198 in B. Bass and I. Berg, Conformity and Deviation. New York: Harper & Row, 1961.
56. Muzafer Sherif, O. J. Harvey, B. Jack White, William R. Hood, and Carolyn W. Sherif, Intergroup Conflict and Cooperation: The Robbers Cave Experiment. Norman: University of Oklahoma Book Exchange, 1961. (Also published under the title, The Robbers Cave Experiment: Intergroup Conflict and Cooperation. Middleton, CT: Wesleyan University Press, 1988.)
57. Muzafer Sherif and Carl I. Hovland, Social Judgment: Assimilation and contrast effects in communication and attitude change. New Haven: Yale University Press, 1961.
58. Muzafer Sherif, “Intergroup relations and leadership: Introductory statement.” In Muzafer Sherif (Ed.), Intergroup Relations and Leadership. New York: Wiley, 1962.
59. William Robert Hood and Muzafer Sherif, “Verbal report and judgment of an unstructured stimulus.” Journal of Psychology, 1962, 54, 121-130.
60. Lawrence La Fave and Muzafer Sherif, “Placement of Items on a controversial Social Issue.” American Psychologist 17 (1962): 327-328.
61. Muzafer Sherif, “The Self and reference groups: Meeting ground of individual and group approaches.” In Fundamental Problems of Psychology: The Psychology of the Self. (Proceedings of the Second Conference on Psychology). New York: New York Academy of Sciences, 1962. also published Annals of the New York Academy of Sciences 96, (1962): 797- .
62. Carolyn Sherif, “Social categorization as a function of latitude of acceptance and series range.” Journal of Abnormal and Social Psychology 67, 1963): 148-156.
63. Norman R. Jackman and Carolyn W. Sherif. Group Process and Communication Patterns in Collective Behavior: An Interdisciplinary Study. Norman, Ok: Institute of Group Relations, University of Oklahoma, 1963.
64. Muzafer Sherif, “Social psychology: Problems and trends in interdisciplinary relations.”  Pp. 30-93 in Sigmund Koch (Ed.), Psychology: A Study of a Science. Volume 6, Investigations of Man as Socius: Their Place in Psychology and the Social Sciences. New York: McGraw-Hill, 1963.
65. Muzafer Sherif and Carolyn W. Sherif, “Varieties of social stimulus situations.” In Saul B. Sells (Ed.), Stimulus Dimensions Accounting for Behavior Variance. New York: Ronald Press, 1963.
66. Muzafer Sherif. “Superordinate goals in the reduction of intergroup conflict: An experimental evaluation.” American Journal of Orthopsychiatry, 33 (1963): 241-243.
67. Muzafer Sherif and Carolyn W. Sherif, Reference Groups: An Exploration into Conformity and Deviation of Adolescents. New York: Harper & Row, 1964.
68. Muzafer Sherif, “Creative alternatives to a deadly showdown.” Trans-Action, 1964, 1 (January), 3-7.
69. Carolyn W. Sherif, Muzafer Sherif, and Roger E. Nebergall, Attitude and Attitude Change: The Social Judgment-Involvement Approach. Philadelphia: Saunders, 1965.
70. Muzafer Sherif and Carolyn W. Sherif, “Problems of Youth in Transition.” Pp. 1-12 in Muzafer Sherif and Carolyn W. Sherif (Eds.). Problems of Youth: Transition to Adulthood in a Changing World. Chicago: Aldine, 1965
71. Muzafer Sherif and Carolyn W. Sherif. “The adolescent in his group in its setting: I. Theoretical Approach and Methodology Required” Pp 265-294 in  Muzafer Sherif and Carolyn W. Sherif (Eds.). Problems of Youth: Transition to Adulthood in a Changing World. Chicago: Aldine, 1965.
72. Muzafer Sherif and Carolyn W. Sherif. “The adolescent in his group in its setting: II. Research Procedures and Findings.” Pp. 295-329 in  Muzafer Sherif and Carolyn W. Sherif (Eds.). Problems of Youth: Transition to Adulthood in a Changing World. Chicago: Aldine, 1965.
73. Muzafer Sherif, “La méthode des categories personelles et les recherches sur les attitudes. [The Own-Categories method and research on attitudes]” Bulletin du C.E.R.P. (Paris), Centre National de la Recherche Scientifique, 1965, 13, Octobre-Decembre, 185-198.
74. Muzafer Sherif and Carolyn W. Sherif, “Research on intergroup relations.” Pp.153-177 in Otto Klineberg and Richard Christie (Eds.), Perspectives in Social Psychology. New York: Holt, Rinehart & Winston, 1965.
75. Muzafer Sherif and Carolyn W. Sherif, “Behavior in Social Relations.” Chapter 18 in James O. Whittaker (Ed.), Introduction to Psychology. Philadelphia: Saunders, 1965.
76. Muzafer Sherif and Carolyn W. Sherif, “Ingroup and intergroup relations.” Chapter 19 in James O. Whittaker (Ed.), Introduction to Psychology. Philadelphia: Saunders, 1965.
77. Muzafer Sherif, “Superordinate goals in the reduction of intergroup conflict: An experimental evaluation” Pp. 167-174 in Milton Schwebel (Ed.), Behavioral Science and Human Survival. Palo Alto, CA: Science and Behavior Books, 1965.
78. Muzafer Sherif, “Attitude and Attitude-change: Social Judgment-Involvement Approach.” Central States Speech Journal 15 (1965): 44.
79. Muzafer Sherif. “The Adolescent in his group in its Sociocultural settin.” American Journal of Orthopsychiatry 35, 1965 : 232-233.
80. Carolyn Sherif, “Adolescence: Motivational, attitudinal and personality factors.” Review of Educational Research 36, (1966):437-449.
81. Muzafer Sherif, “Theoretical analysis of the individual-group relationship in a social situation.” Pp. 46-72, 208-211, 221-226 in Gordon DiRenzo (Ed.), Concepts, Theory, and Explanation in the Social Sciences. New York: Random House, 1966.
82. Muzafer Sherif, “A Discussion of the Issues: (I), Pp 208-211 in Gordon DiRenzo (Ed.), Concepts, Theory, and Explanation in the Social Sciences. New York: Random House, 1966.
83. Muzafer Sherif, Alan Ross Anderson, Charles Ackerman and Gordon J. DiRenzo. “A Discussion of the Issues: (II), Pp 221-226 in Gordon DiRenzo (Ed.), Concepts, Theory, and Explanation in the Social Sciences. New York: Random House, 1966.
84. Muzafer Sherif, Conflitto a cooperazione tra gruppi aventi rapporti funzionali. Revista di Sociologia (Roma), 1966, 3 (9), 27-40.
85. Carolyn W. Sherif and Norman R. Jackman. “Judgments of Truth by Participants in Collective Controversy.” Public Opinion Quarterly 30 (1966): 173-186.
86. Muzafer Sherif, In Common Predicament: Social Psychology of Intergroup Conflict and Cooperation. Boston: Houghton-Mifflin, 1966. (Also published under the title, Group Conflict and Cooperation: Their Social Psychology. London: Routledge & Kegan-Paul, 1967.)
87. Carolyn W. Sherif and Muzafer Sherif, “Introduction and Attitude as the Individual’s Own Categories: The Social Judgment-Involvement Approach to Attitude and Attitude Change.” In Carolyn W. Sherif and Muzafer Sherif (Eds.), Attitude, Ego-Involvement, and Change. New York: Wiley, 1967.
88. Muzafer Sherif, Social Interaction: Process and Products: Selected Essays of Muzafer Sherif. Chicago: Aldine, 1967.
89. Muzafer Sherif and Carolyn W. Sherif, “Group processes and collective interaction in delinquent activities.” Journal of Research in Crime and Delinquency, 1967, 4, 43-62.
90. Muzafer Sherif and Carolyn W. Sherif. “Retrospect and Some Afterthoughts on Attitude and Attitude Change.” Public Opinion Quarterly 31 (1967): 459-465.
91. Carolyn W. Sherif. “Review of Ethnic Stratification: Comparative Approach by T. Shibutani and K.M. Kwan.” Contemporary Psychology 12 (1967): 312-314.
92. Muzafer Sherif and Carolyn W. Sherif, “Group formation.” Pp. 276-283 in David L. Sills (ed.), International Encyclopedia of the Social Sciences, Vol. 6. New York: Macmillan & Free Press, 1968.
93. Muzafer Sherif, “Self Concept” Pp. 150-159 in David L. Sills (Ed.), International Encyclopedia of the Social Sciences, Vol. 14. New York: Macmillan & Free Press, 1968.
94. Muzafer Sherif, “If the social scientist is to be more than a mere technician.” Journal of Social Issues, 1968, 24, 41-61.
95. Lawrence LaFave and Muzafer Sherif, “Reference scale and placement of items with the own categories procedure.” Journal of Social Psychology, 1968, 76, 75-82.
96. Muzafer Sherif and Carolyn W. Sherif, “Interdisciplinary coordination as a validity check: Retrospect and prospect.” In Muzafer Sherif and Carolyn W. Sherif (Eds.), Interdisciplinary Relationships in the Social Sciences. Chicago: Aldine, 1969.
97. Muzafer Sherif and Carolyn W. Sherif, Social Psychology. New York: Harper & Row, 1969.
98. Carolyn W. Sherif and Muzafer Sherif, “Adolescent attitudes and behavior in their reference groups within different sociocultural settings.” In J. P. Hill (Ed.) Minnesota Symposium on Child Psychology, Vol. 3, Minneapolis: University of Minnesota Press, 1969.
99. Carolyn W. Sherif and Muzafer Sherif, “Black unrest as a social movement toward an emerging self identity.” Journal of Social and Behavioral Sciences, 1970, 15, 41-52.
100. Muzafer  Sherif and Carolyn W. Sherif, “Motivation and intergroup aggression: A persistent problem in levels of analysis.” Pp. 563-579 in L. A. Aronson, E. Tobash, D. S. Lehrman, J. S. Rosenblatt, (Eds.), Development and Evolution of Behavior: Essays in Memory of TS. Schneirla, Vol. 1, San Francisco: W. H. Freeman, 1970.
101. Carolyn W. Sherif. “Review of Personality and Interpersonal Behavior  by Robert F. Bales” American Sociological Review 23, 1971: 122-124.
102. Muzafer Sherif, “On the relevance of social psychology.” American Psychologist, 1970, 25, 144-156.
103. Carolyn W. Sherif. “Comment on Interpretation of latitude of rejection as an ‘artifact.'” Psychological Bulletin 78 (1972): 476-479.
104. Carolyn Sherif. “Review of The Silverlake Experiment: Testing Delinquency Theory and Community Intervention by L.T. Empey and S.G. Lubeck” Contemporary Psychology 17 (1972): 392-393.
105. Carolyn W. Sherif. “Social distance as categorization of intergroup interaction.” Journal of Personality and Social Psychology 25, (1973): 327-334.
106. Carolyn W. Sherif, Merrilea Kelly, H. Lewis Rodgers, Gian Sarup, and Bennett I Tittler. “Personal involvement, social judgment and action.” Journal of Personality and Social Psychology 27, (1973): 311-328.
107. Rand J. Spiro and Carolyn W. Sherif. “Consistency and relativity in selective recall with differing ego-involvement.” British Journal of Social and Clinical Psychology 14, (1975): 351-361.
108. Muzafer Sherif. “Application of Superordinat Goals Theory,” Social Science Quarterly 56, (1975): 510-512.
109. Mark K. MacNeil and Muzafer Sherif, “Norm change over subject generations as a function of arbitrariness of prescribed norms.” Journal of Personality and Social Psychology, 1976, 34, 762-773.
110. Carolyn W. Sherif. Orientation in Social Psychology. New York: Harper & Row (1976).
111. Linda A. Wilcoxon, Susan L. Schrader and Carolyn W. Sherif. “Daily self-reports on activities, life events, moods and somatic changes during the menstrual cycle.” Psychosomatic Medicine 38, (1976): 399-417.
112. Carolyn W. Sherif. “Review of The Female of the Species by M.K. Martin and B. Voorhies.” Contemporary Psychology 21 (1976): 720-721.
113. Muzafer Sherif, “Crisis in social psychology: Some remarks towards breaking through the crisis.” Personality and Social Psychology Bulletin, 1977, 3, 368-382.
114. Carolyn W. Sherif. “Review of Equal-Employment Opportunity and the ATT Case by P.A. Wallace.” Contemporary Psychology 22 (1977): 425-426.
115. Carolyn W. Sherif. “Review of Genetic Destiny: Scientific Controversy and Social Confict by E. Tobach and H.M. Proshansky.” Psychology of Women Quarterly 2 (1978): 374-378.
116. Carolyn W. Sherif. “Review of Women: Psychological Perspective  by E. Donelson and J.E. Gullahorn.” Contemporary Psychology 23, (1978): 328-330.
117. Carolyn W. Sherif. “Social values, attitudes and involvement of the self.” Nebraska Symposium on Motivation 27, (1979): 1-64.
118. Carolyn W. Sherif. “Bias in psychology.” In J.A. Sherman and E.T. Beck (eds.), The Prism of Sex: Essays in the sociology of knowledge. Madison, WI: University of Wisconsin Press. 1979. Reprinted in Feminism & Psychology, Vol. 8, (1998): 58-75.
119. Carolyn W. Sherif. “Review of Toward Understanding Women by V.E. O’Leary.” Psychology of Women Quarterly 3 (1979): 316-319.
120. Carolyn W. Sherif. “Fun, Games, and Victims.” Contemporary Psychology 24 (1979): 142-143.
121. Carolyn W. Sherif.”Review of Women and Sex-Roles- Social Psychological Perspective by I.H. Frieze, J.E. Parsons, P.B. Johnson, D.N. Ruble and G.L. Zellman.” Contemporary Psychology 24 (1979): 988-989.
122. Carolyn W. Sherif. “Sexual Responsiveness of College-students to Rape Depictions—Inhibitory and Disinhibitory effects: Comment on Ethical Issues.” Journal of Personality and Social Psychology 38, (1980): 409-412.
123. C.J. Young, D.L. Mackenzie, and Carolyn W. Sherif. “In Search of Token Women in Academia.” Psychology of Women Quarterly 4 (1980): 509-525.
124. Carolyn W. Sherif. “Citation Classic —Attitude and Attitude Change: The Social Judgment-Involvement Approach”  Current Contents/Social and Behavioral Sciences 1981:2 (1981): 16.
125. Carolyn W. Sherif. “Review of The Double Standard — A Feminist Critique of Feminist Social Science by M. Eichler” Journal of Marriage and the Family 43 (1981): 210-121.
126. Carolyn W. Sherif. “Needed Concepts in the Study of Gender Identity.” Psychology of Women Quarterly, 6 (1982): 375-398.
127. C.J. Young, D.L. Mackenzie, and Carol W. Sherif. “In Search of Token Women in Academia — Some Definitions and Clarifications.” Psychology of Women Quarterly, 7 (1982): 166-169.
128. J.M. Craig and Carolyn Wood Sherif. “The Effectiveness of Men and Women in Problem-Solving Groups as a Function of Group Gender Composition.” Sex Roles 14, (1986): 453-466.